Sự phát triển của công nghệ AI có nguy cơ gì?

Trong thời đại công nghệ bùng nổ, trí tuệ nhân tạo (AI) đã và đang tạo ra những bước nhảy vọt, mang lại nhiều tiện ích cho cuộc sống con người. Từ việc hỗ trợ các doanh nghiệp tự động hóa quy trình, cho đến ứng dụng AI trong y tế, giáo dục, giao thông… AI đã trở thành "chìa khóa vàng" thúc đẩy sự phát triển của toàn xã hội.

Tuy nhiên, đi kèm với những lợi ích vượt bậc, AI cũng mang đến không ít nguy cơ tiềm ẩn. Các chuyên gia công nghệ, nhà hoạch định chính sách, thậm chí cả những “ông lớn” trong giới công nghệ như Elon Musk, Bill Gates đều cảnh báo rằng, nếu không kiểm soát tốt, AI có thể gây ra những hậu quả khôn lường cho con người.

Vậy, sự phát triển nhanh chóng của AI đang đặt chúng ta trước những rủi ro nào? Những thách thức đó sẽ tác động ra sao đến việc làm, quyền riêng tư, an ninh xã hội và tương lai nhân loại?

1. Nguy cơ mất việc làm và gia tăng bất bình đẳng xã hội​

• Thay thế lao động phổ thông và công việc lặp lại​

AI và tự động hóa đang dần thay thế con người trong những công việc mang tính lặp đi lặp lại, không đòi hỏi tư duy sáng tạo. Các lĩnh vực như sản xuất, chế tạo, nhập liệu, kế toán sơ cấp, thu ngân, giao hàng… là những ngành chịu ảnh hưởng rõ rệt nhất.

Máy móc có thể làm việc 24/7, không cần nghỉ ngơi, không đòi hỏi phúc lợi hay lương thưởng. Điều này giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí nhưng lại đẩy hàng triệu lao động vào nguy cơ thất nghiệp.

Theo báo cáo của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), đến năm 2025, khoảng 85 triệu việc làm có thể biến mất do tự động hóa và AI. Những người lao động trình độ thấp, không có khả năng chuyển đổi nghề nghiệp sẽ là nhóm chịu thiệt thòi nhất.

• Gia tăng khoảng cách giàu – nghèo​

Trong khi những người làm chủ công nghệ AI, kỹ sư phần mềm, nhà phát triển hệ thống sẽ ngày càng giàu có, thì người lao động phổ thông có nguy cơ bị bỏ lại phía sau. Khoảng cách giàu – nghèo vì thế sẽ ngày càng sâu sắc, dẫn đến bất ổn xã hội.

2. Rủi ro về bảo mật thông tin và quyền riêng tư​

• Lộ lọt dữ liệu cá nhân​

AI hoạt động dựa trên việc thu thập, phân tích khối lượng lớn dữ liệu người dùng. Tuy nhiên, không phải lúc nào thông tin này cũng được bảo vệ an toàn. Đã có nhiều vụ việc hacker tấn công, đánh cắp dữ liệu cá nhân, thông tin thẻ ngân hàng, hồ sơ y tế… gây thiệt hại nghiêm trọng cho người dùng.

• AI giám sát và xâm phạm quyền riêng tư​

Nhiều quốc gia và doanh nghiệp đã áp dụng hệ thống AI giám sát công dân qua camera nhận diện khuôn mặt, theo dõi hành vi trên mạng xã hội, phân tích thói quen tiêu dùng… Điều này làm dấy lên lo ngại về việc xâm phạm quyền riêng tư, khiến con người sống trong cảnh bị theo dõi 24/7.

Liệu một xã hội nơi mọi hành động của con người đều bị AI giám sát có thực sự là môi trường sống mà chúng ta mong muốn?

3. Thiên vị thuật toán, bất công trong xã hội​

AI hoạt động dựa trên các thuật toán học từ dữ liệu con người cung cấp. Tuy nhiên, nếu dữ liệu đó chứa định kiến về giới tính, sắc tộc, tôn giáo… thì AI cũng sẽ phản ánh những thiên vị đó trong quyết định của mình.

Ví dụ:

• Các hệ thống AI tuyển dụng đã từng bị phát hiện ưu tiên nam giới hơn nữ giới.
• Một số phần mềm nhận diện khuôn mặt cho kết quả sai lệch khi phân tích người da màu.

Những sai lệch này có thể dẫn đến sự bất công trong tuyển dụng, xét duyệt hồ sơ vay vốn, thậm chí là quyết định xử phạt của cơ quan pháp luật.

4. Phụ thuộc vào máy móc, suy giảm khả năng tư duy của con người​

Khi AI ngày càng thông minh, con người có xu hướng ỷ lại vào máy móc để giải quyết mọi vấn đề. Lâu dần, con người có thể đánh mất khả năng tư duy độc lập, phân tích và sáng tạo.

Ví dụ:

• Nhiều người hiện nay phụ thuộc hoàn toàn vào Google để tra cứu thông tin, mất dần thói quen tự tìm hiểu, nghiên cứu.
• Phần mềm dịch tự động phát triển khiến con người lười học ngoại ngữ.

Nếu để AI chi phối hoàn toàn, con người có nguy cơ trở thành những “cỗ máy thụ động”, đánh mất năng lực vốn có của mình.

5. AI bị lạm dụng cho mục đích xấu​

AI có thể trở thành công cụ đắc lực cho những kẻ xấu để thực hiện hành vi phạm tội:

• Tạo deepfake (video, giọng nói giả mạo) nhằm bôi nhọ danh dự, tống tiền.
• Phát tán tin giả gây hoang mang dư luận, thao túng thông tin.
• Tấn công mạng, phá hoại hệ thống của các tổ chức, chính phủ.
• Lừa đảo qua giọng nói AI, giả mạo người thân để chiếm đoạt tài sản.

Những hành vi này đã và đang xuất hiện ngày càng nhiều, đe dọa đến an ninh mạng và sự an toàn của xã hội.

6. Nguy cơ AI siêu trí tuệ vượt tầm kiểm soát​

Các nhà khoa học lo ngại rằng, nếu AI phát triển đến mức siêu trí tuệ – thông minh hơn con người – thì nó có thể tự hành động, ra quyết định mà không cần con người chỉ đạo.

Điều gì sẽ xảy ra nếu AI quyết định con người là “yếu tố cản trở sự phát triển” và tìm cách loại bỏ chúng ta?
Nguy cơ AI vượt khỏi tầm kiểm soát và quay lại chống lại con người tuy còn xa, nhưng hoàn toàn có thể xảy ra trong tương lai.

7. Vấn đề trách nhiệm pháp lý​

AI tham gia vào nhiều lĩnh vực quan trọng như y tế, giao thông, tài chính, thậm chí là quân sự. Vậy nếu AI mắc sai lầm gây ra hậu quả nghiêm trọng (tai nạn, sai sót trong điều trị bệnh…), ai sẽ chịu trách nhiệm?

• Người lập trình AI?
• Doanh nghiệp sử dụng AI?
• Hay chính AI sẽ phải chịu trách nhiệm?

Những câu hỏi này vẫn đang là bài toán nan giải đối với các nhà lập pháp.

AI là thành tựu vĩ đại của loài người, mở ra nhiều cơ hội phát triển vượt bậc. Nhưng song hành với đó là những nguy cơ, thách thức tiềm ẩn về việc làm, bảo mật thông tin, bất công xã hội và đạo đức. Nếu không có những chính sách quản lý chặt chẽ, chúng ta có thể đánh mất quyền kiểm soát vào chính “đứa con tinh thần” của mình.

Do đó, cần nhìn nhận AI là “công cụ”, không phải “ông chủ”. Con người vẫn là trung tâm của mọi sự phát triển. Chỉ khi biết cách làm chủ công nghệ, phát huy trí tuệ và đạo đức con người, chúng ta mới có thể đồng hành cùng AI một cách bền vững và an toàn.